Veri Bülteni - Nisan 2025
Grönland'ın stratejik ve ekonomik önemi ne? ABD ile Ukrayna arasındaki kritik maden anlaşması, Türkiye'deki mülksüzleştirme ağları, yapay zekanın veri grafikleri yorumlama kapasitesi...
Değerli Okurlar, Türkiye’de ve dünyada veri okuryazarlığı, veri gazeteciliği, açık veri, veri görselleştirme, ham veri ve ilişkili alanlardaki dikkat çeken gelişmeleri derlediğimiz Veri Bültenimizin Nisan 2025 sayısına hoş geldiniz.
Bu ayki sayımızda veri gazeteciliği perspektifiyle Gazze'deki katliamın boyutlarını, Grönland'ın stratejik ve ekonomik önemini, ABD ile Ukrayna arasındaki kritik maden anlaşmasını ele alıyoruz. Veri görselleştirme alanında Türkiye'deki mülksüzleştirme ağlarını haritalayan çalışmaları, hayvan seslerinin farklı dillerdeki ilginç karşılıklarını, yapay zekanın veri grafikleri yorumlama kapasitesini ve Vikipedi içeriklerini coğrafi olarak sunan yenilikçi araçları inceliyoruz. Ayrıca, araştırmacılar için değerli açık veri setlerinin derlendiği bir kaynağı da sizlerle paylaşıyoruz.
Bu arada eğer bültenimizi e-posta ile okuyorsanız e-posta limitini geçtiği için okumanız yarıda kalabilir. Substack web sayfası veya uygulaması üzerinden limite takılmadan okuyabilirsiniz. Keyifli okumalar.
Veri Gazeteciliği
7 Ekim Sonrası Gazze’deki Katliamın Boyutları!
Reuters, İsrail ve Filistin arasındaki çatışmayı ele aldığı interatif haberinde Gazze'deki katliamın insani boyutlarını verilerle inceliyor. Gazze Sağlık Bakanlığı'na göre, 7 Ekim 2023'ten bu yana İsrail'in askeri operasyonlarında 48,348 kişi hayatını kaybetti. Bu ölümler arasında çocuklar ve aileler büyük bir yer tutuyor. Örneğin, 12 yaş altındaki çocuklar toplam kayıpların dörtte birini oluşturuyor. 7 Ekim 2023’ten beri 1,238 Filistinli aile tamamen yok edildi. Bu ailelerin çoğu 2 ila 4 kişiden oluşuyordu. Hamas'ın 7 Ekim 2023'teki saldırısında ise İsrail'de yaklaşık 1,200 kişi öldü ve 251 kişi rehin alındı. Detaylar.
Grönland Neden Önemli? ABD Grönland’ı neden istiyor?
Trump 2.0 döneminde ABD gündeminden düşmeyen konu Trump’ın Grönland’ı Danimarka’dan satın almak istemesi. Peki Trump neden Grönland’ı istiyor? Reuters ve Al Jazeera bu konuyu veri ve haritalarla detaylıca inceliyor. Her iki çalışmaya göre Grönland’ın ABD savunma sistemi için stratejik konumu, petrol, doğalgaz, altın, demir cevheri, grafit gibi doğal kaynaklara sahip olması bölgeyi çekici hale getiriyor. Özellikle buzulların erimesiyle Grönland hem ekonomik hemde jeopolitik bir öneme sahip olmuş durumda.
ABD ve Ukrayna Maden Anlaşması | Ukrayna’daki değerli madenler neler?
Geçtiğimiz aylarda Beyaz Saray’da ABD Başkanı Trump, Başkan yardımcısı Vance ve Ukrayna Başkanı Zelensky arasında diplomatik bir kriz medyaya yansıdı. Medya mensupları karşısında yaşanan tartışma ABD ve Ukrayna arasında imzalanacak maden anlaşması öncesinde gerçekleşti. Reuters ve Al Jazzera bu anlaşmanın detaylarını ve stratejik nedenlerini inceledi.
Ukrayna ve ABD, Ukrayna'nın nadir toprak elementleri, kritik mineralleri, petrol ve doğalgaz kaynaklarını birlikte geliştirmek için bir çerçeve anlaşması imzaladı. Bu anlaşma, Ukrayna'nın doğal kaynaklarından elde edilen gelirlerin %50'sinin bir Yeniden Yapılanma Yatırım Fonu'na aktarılmasını öngörüyor. Bu fon, Ukrayna'nın güvenliği, refahı ve ekonomik istikrarını desteklemek için kullanılacak. Ukrayna, Avrupa'nın en büyük lityum, titanyum ve grafit rezervlerinden bazılarına sahip. Ayrıca nadir toprak elementleri ve uranyum gibi kritik mineralleri barındırıyor. Bu kaynaklar, yüksek teknoloji cihazları, elektrikli araçlar ve nükleer enerji gibi alanlarda büyük önem taşıyor. ABD'nin bu anlaşmayı yapmasının arkasında Çin'in nadir toprak elementleri üzerindeki küresel hakimiyetine karşı koyma stratejisi yatıyor. Çin, dünya nadir toprak rezervlerinin %70'ini kontrol ediyor ve ABD'nin bu mineralleri işleme kapasitesi bulunmuyor. Bu nedenle, Ukrayna'nın kaynakları ABD için stratejik bir fırsat sunuyor.
Diğer taraftan Ukrayna'nın doğal kaynaklarının yaklaşık %40'ı şu anda Rusya'nın kontrolünde. Özellikle kömür ve lityum gibi önemli kaynaklar, savaş nedeniyle kaybedilmiş durumda. Ancak Ukrayna, hala bazı kritik lityum ve diğer mineral rezervlerini kontrol ediyor.
Veri Görselleştirme
Türkiye’de Mülksüzleştirme Ağları
Türkiye’de sermaye ve iktidar ilişkileri üzerine veri haritalama yapan Mülksüzleştime Ağları’nın çalışmalarıyla ülkede devlet destekli ihalelerle medya sahiplik yapısınn kesiştiği noktalara ulaşabilirsiniz. Doğuş, Limak, Cengiz ve Torunlar holding gibi inşaat şirketlerine verilen ihalelerin ve devlet desteklerinin ağ haritalarıyla görselleştiren oluşum Graph Commons üzerinden hizmet veriyor. Özellikle haberciliğin etik ilkelerini yok sayan haber merkezleri ve kendini iktidarla aynı çizgide hizalayan markalara dair genel boykotun başladığı bu dönemde, ülkedeki sermaye ve iktidar ilişkilerine daha yakından bakmakta fayda var. Detaylar.
Diğer Dillerde Hayvanlar Nasıl Ses Çıkarıyor?
Diğer dillerde hayvanların nasıl ses çıkardığını merak ettiniz mi? Veri haberciliği girişimi Pudding bu konuyu verilerle ve seslerle derinlemesine inceliyor. Çalışma, hayvan seslerinin onomatopoeik (taklitçi) biçimde farklı dillerde nasıl yorumlandığını ve bu yorumların dilin fonetik özelliklerine, coğrafi yakınlığa ve kültürel etkilerine bağlı olarak nasıl değiştiğini inceliyor. Makale, kediler, ördekler ve domuzlar gibi hayvanların seslerinin 21 farklı dilde nasıl ifade edildiğini karşılaştıran çalışmada; kedilerin sesleri genellikle daha tutarlı bir şekilde ifade edilirken, domuzların sesleri daha fazla çeşitlilik gösteriyor. Bu durum, hayvan seslerinin dilsel ve kültürel filtrelerden nasıl geçtiğini ve bu filtrelerin dilin fonetik yapısına nasıl yansıdığını gösteriyor. Detaylar
Okuma | Yapay Zeka Veri Görselleştirmeden Ne Anlıyor?
Veri görselleştirme uzmanı ve akademisyen Michael Friendly yapay zekanın grafiklerdeki verileri analiz etme, yorumlama ve yeniden oluşturma konusundaki performansını inceledi. Friendly’e göre yapay zeka (Claude ve diğer modeller) veri grafiklerini yorumlayabilir, ancak grafik türlerinin uygunluğunu değerlendirme veya kullanıcıya en doğru görselleştirmeyi sunma konusunda eksiklikler gösteriyor. Özellikle grafiklerde çift Y ekseni kullanımının karışıklığa yol açarken Claude gibi AI modelleri, bu tür tasarım hatalarını başlangıçta fark edemiyor ancak uyarıldığında problemi çözmek için adımlar atabiliyor. Ayrıca Claude'nin ggplot2 ile grafik oluşturma yeteneği iyi sonuçlar verse de, verilerin doğru şekilde yorumlanması ve uygun grafik türlerinin seçilmesi konusunda eksiklikleri bulunuyor. Örneğin, oranların yüzdeler yerine farklı bir ölçekle yanlış gösterilmesi gibi hatalar yapabiliyor. Detaylar
Wikimap: Vikipedi İçeriklerinin Haritası
Vikipedi'nın içeriklerini haritalandıran bir platform olan Wikimap ile lokasyonlara dair gönderileri inceleyebilir ve okuyabilirsiniz. Bu araçla kullanıcılar, dünya üzerindeki coğrafi konumlara göre Vikipedi'nın makalelerini keşfedebilir ve bu makaleler arasında bağlantılar kurabilmektedir. Sayfa, özellikle coğrafi bilgiye dayalı içerik arayanlar için oldukça faydalı bir arayüz sunmaktadır. Detaylar
Veri Seti
GitHub’da Harika Veri Setleri Listesi
GitHub'da yer alan Awesome Public Datasets reposu ile çeşitli konulara odaklanmış yüksek kaliteli açık veri kaynakları listesine ulaşabilirsiniz. Listede tarım, biyoloji, ekonomi, enerji, sağlık, makine öğrenimi gibi birçok farklı alandan veri setleri bulunuyor. Proje, araştırmacılar, veri bilimciler ve açık veriyle ilgilenen herkes için değerli bir kaynak oluşturuyor. Detaylar
Bültenin sonuna geldik. Mayıs 2025 sayısında görüşmek üzere! Soru ve önerileriniz için info@voyd.org.tr adresine yazabilirsiniz.
Veri Bülteni Sadettin Demirel hazırladı, Pınar Dağ redakte etti.